اى کاش بیشتر از این اشتباه نمى کردیم، و چاه محض را، راه محض نمى دیدیم و نمى رفتیم! حیوانات راه خود را مى دانند، از همان راه که آمده اند بدون توقف و اشاره و پیش و پس و بدون انحراف، راه خود را طى مى کنند و به مقصد مى رسند، امّا انسان که اشرف مخلوقات است، «بَلْ هُمْ أَضَلُّ»(1)؛ (بلکه آنان گمراه ترند.) براى او بدترین فحش ها (خ ـ ر) است، با این که افراد این حیوان در کنار هم راحت زندگى مى کنند، امّا افراد بشر، حاضر نیستند طورى زندگى کنند که مزاحمتى با هم نداشته باشند! اگر دین، خدا و شرع نباشد، عقل که هست، آیا درست است که سر سفره ى نعمت هاى الهى بنشینیم و بدتر از چهار پایان به هم رحم نداشته باشیم و بگوییم:

«أَلْحُکْمُ لِمَنْ غَلَبَ؟!»
حکومت از آن کسى است که غلبه کند!
و با این حال خود را اشرف مخلوقات بدانیم، یعنى اشرف و برتر از همه ى انسان ها کسى است که تیر و تفنگ بیشتر، و چنگ و دندان تیزتر و قوى تر داشته باشد، و کسى که دیگران را مى کشد و نابود مى کند و ابزار و وسایل کشتار جمعى بیشتر و قوى تر در اختیار دارد، در دنیا آقاتر از همه است!

1. سوره ى اعراف، آیه ى 179؛ سوره ى فرقان، آیه ى 44.